De observatiemethode kan op elk moment in het ontwerpproces worden gebruikt. Interviews kunnen bijvoorbeeld waardevolle informatie opleveren over wat gebruikers zeggen te doen, maar het is ook belangrijk om te achterhalen of ze dit ook daadwerkelijk doen. Daarom is observeren een effectieve methode om dit te verifiëren.
Bij het uitvoeren van een observatie heb je verschillende methoden waaruit je kunt kiezen. Zo kun je
bijvoorbeeld kiezen voor een participerende of niet-participerende methode, en gestructureerd of
ongestructureerd te werk gaan. Het is belangrijk om de juiste aanpak te kiezen die past bij de
situatie en de doelen van de observatie.
Bij een participerende observatie maakt de observator deel uit van de context waarin het gedrag van
mensen bestudeerd wordt. Dit kan een waardevolle methode zijn, maar het heeft ook nadelen. De kans
bestaat namelijk dat de observator de situatie onbewust beïnvloedt doordat hij of zij deel uitmaakt
van de situatie. Dit kan leiden tot vertekening van de resultaten en het beïnvloeden van het gedrag
van de geobserveerde personen. Om dit te voorkomen, kan de observator zich soms beter opstellen als
een ‘fly on the wall’, waarbij hij of zij zich zo onopvallend mogelijk gedraagt en geen invloed
uitoefent op de situatie. Maar soms is niet mogelijk, in dergelijke situaties is het van belang om
de respondenten te betrekken bij het observatieproces. Dit kan door uit te leggen wat je aan het
doen bent en waarom dit belangrijk is, kan je de weerstand verminderen en het vertrouwen van de
respondenten winnen. Zo kunnen zij begrijpen waarom het onderzoek plaatsvindt en zich meer op hun
gemak voelen bij de observatie.
Er zijn echter situaties waarin zelfs deze aanpak niet haalbaar is. Zo herinner ik mij een project
dat ik heb uitgevoerd voor dementerende ouderen. Deze groep is vaak niet in staat om volledig te
begrijpen wat er gebeurt en waarom het plaatsvindt. In zulke gevallen is het van belang om extra
voorzichtig te werk te gaan en de juiste ethische overwegingen te maken. Dit kan betekenen dat de
observatie beperkt wordt tot momenten waarop de ouderen zich op hun gemak voelen en geen hinder
ondervinden van de aanwezigheid van de observator. Het uitvoeren van observaties is een waardevolle
methode om gedrag en interacties te bestuderen. Het is echter belangrijk om de juiste aanpak te
kiezen en zorgvuldig te werk te gaan, zodat de resultaten zo accuraat mogelijk zijn en de privacy en
waardigheid van de geobserveerde personen wordt gewaarborgd. Hieronder zal ik toelichten hoe ik dit
gedaan heb in het project rondom dementerende ouderen.
Echter, bij het uitvoeren van het onderzoek kwamen we tot de conclusie dat het vanwege de kwetsbaarheid van de doelgroep niet mogelijk was om deze direct te betrekken in het observatieproces. Dit is voornamelijk te wijten aan het feit dat dementerende ouderen vaak een slecht kortetermijngeheugen hebben, waardoor ze de uitleg en het doel van het onderzoek snel zullen vergeten en mogelijk in paniek kunnen raken van onze aanwezigheid in hun vertrouwde omgeving, hun woning. Om deze doelgroep te respecteren en hun waardigheid te behouden, hebben we besloten om ons te richten op een andere groep mensen.
Het is belangrijk om bij het zoeken naar een nieuwe doelgroep te beseffen dat elke doelgroep uniek is en verschillende eigenschappen kunnen hebben. Daarom is het van belang om deze eigenschappen goed te begrijpen en te gebruiken in de opzet van het onderzoek. Dit kan helpen om het onderzoek zo nauwkeurig mogelijk uit te voeren en de gewenste resultaten te behalen.
Mijn ontworpen observaties
